Wat is de ziekte van Lyme?
De ziekte van Lyme is een infectieziekte die verspreidt door een kiem, via teken. Volgens onderzoek bij boswachters en -arbeiders van de afdeling Bos en Groen van de Vlaamse Gemeenschap is vooral het bosrijke Noord-Limburg een risicogebied, maar ook Antwerpen en Vlaams Brabant. Over de taalgrens ligt het risico nog hoger, wegens het voorkomen van meer bosrijke gebieden, waar veel natuurlijke gastheren leven, zoals bosmuizen, egels, reeën, enz. Teken komen vooral voor in gebieden met veel onderbegroeiing en lang gras. Daar wachten ze op een gastheer die voorbij komt. Die wordt gedetecteerd door een soort warmtesonar. De teek laat zich vallen op de gastheer, en gaat op zoek naar een plek om zich aan de huid te hechten.De teken zijn echter in opmars, en beperken zich niet meer tot bossen en wouden. Ze kunnen ook voorkomen in onze parken en tuinen. Enige waarschuwingen zijn dan ook op hun plaats.
Teken zijn kleine spinachtigen met 8 pootjes. Ze voeden zich met bloed van warmbloedige dieren. Doorgaans gebeurt dit tussen juni en oktober. Een bloedmaaltijd kan meerdere dagen duren en de teek neemt daarbij sterk in omvang toe. Tijdens die bloedmaaltijd kunnen eventuele ziektekiemen overgebracht worden.
Risico
Meer dan 1 op 10 van de Vlaamse boswachters en -arbeiders in het onderzoek, uitgevoerd in 1997 door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, werden dagelijks tot wekelijks door een teek gebeten. Dit aantal lag echter zeer laag in de provincies Oost- en West-Vlaanderen en hoger ten oosten van de as Antwerpen-Brussel (het hoogst in Noord-Limburg).De kans op tekenbeten geldt voor iedereen in bosrijke en landelijke gebieden: wandelaars, tuiniers, kampeerders, spelende kinderen, vissers, mountainbikers, enz. De kans op besmetting moet echter niet overschat worden. Niet alle teken zijn dragers van de bacterie die verantwoordelijk is voor de ziekte van Lyme. Het gevaar dat men via een tekenbeet de ziekte van Lyme of een andere ernstige aandoening kan oplopen, bedraagt in ons land minder dan 5 procent. Als men binnen de 24 uur de teek verwijdert is het risico nog kleiner. Er zijn namelijk sterke aanwijzingen dat teken pas na meerdere uren bloed beginnen zuigen en dat het minstens 24 uur duurt vooraleer eventuele ziektekiemen binnendringen. Het komt er dus op aan de teek zo snel mogelijk te verwijderen.
Ziekteverschijnselen
Een tekenbeet is pijnloos. In ongeveer de helft van de gevallen weet men dan ook niet dat men door een teek is gebeten. Teken zijn klein en vallen nauwelijks op. Een dagelijkse controle is de beste preventieve maatregel en sterk aanbevolen voor mensen die veel in de natuur verblijven. Men weet dan immers met zekerheid dat de teek zich nog geen 24 uur vastgebeten heeft. Vooral de liezen, oksels, knieën, elleboogholten en de hoofdhuid moeten grondig geïnspecteerd worden. Rug en hoofd laat men best door een partner of vriend controleren.Ziekte van Lyme, veroorzaakt door Borrelia burgdorferi, treedt uitzonderlijk op na de beet van een teek. De ziekte gaat gepaard met zeer uiteenlopende symptomen, naargelang het ziektestadium en de getroffen organen. Het eerste symptoom is doorgaans een rode vlek vanuit de beetplek. De uitslag ontstaat binnen enkele dagen tot één maand na de beet. Hij kan gepaard gaan met een griepachtig syndroom. De uitslag is vrij kenmerkend, maar treedt niet altijd op en is soms zo licht dat hij niet opgemerkt wordt.
Na verspreiding via het bloed en het lymfestelsel kunnen meerdere organen aangetast raken (huid, zenuwstelsel, spieren, gewrichten en zeldzaam ook het hart). Na jaren kan ze tot een chronische aandoening van huid, gewrichten of zenuwstelsel evolueren.
Wat kan je zelf doen?
Aangepaste kleding bij wandelen in risicogebied: lange broek, hemd met lange mouwen, hoofddeksel, schoenen. De lange broek in de sokken steken. Licht gekleurde kledij schrikt teken blijkbaar af.Men kan bijkomend permetrine verstuiven op huid of kleren. De kleren kan men bijvoorbeeld doordrenken met Permas® 100 ml (= 10 gram), in 5 liter water op te lossen. Het langdurig direct contact van permethrine met de huid dient wel te worden.
In risicogebieden kan men best de huid alle 3 tot 4 uur inspecteren.
D.E.E.T. (diëthyltoluamide) op de huid is nog geschikter als product om insecten af te weren.
Enkel de goed met insecticide doordrenkte huiddelen zijn echt beschermd.
Beleid bij een teek op de huid
Elke teek moet prompt verwijderd worden. Ze mag vóór de verwijdering echter niet eerst verdoofd of gedood worden. Er zijn immers aanwijzingen dat hierdoor de kans op besmetting toeneemt. Een mogelijke uitleg is dat de teek in een soort stuiptrekking een gedeelte van haar maaginhoud met ziektekiemen uitspuwt en dus in de bloedstroom van de gastheer injecteert.
Bovendien zitten de monddelen met haakjes in de huid vast en deze komen zelfs als de teek dood is, niet gemakkelijk los.
Men moet de teek zo dicht mogelijk tegen de huid vastgrijpen en ze traag, geleidelijk met constante druk en RECHT uit de huid trekken. Dit gaat het best met een pincet. Er bestaan voor dit doel zelfs speciale pincetten. Het hoofd en de monddeeltjes moeten mee verwijderd worden (uitprullen zoals splinter). Een alternatief is een instrument dat lijkt op een miniatuurkoevoet, de zogenaamde tekenhaak. Die haak je onder de teek, zo dicht mogelijk op de huid. Draaien zonder trekken en de teek lost vanzelf.
Zowel het tekenpincet als de tekenhaak – in plastic - zijn voor enkele euro verkrijgbaar bij de apotheker of drogisterij.
Bij onhandige manoeuvres kunnen er delen van de teek blijven zitten. De residuele kaken worden dan zoals een splinter verwijderd, omdat die anders neigen tot verzweren.
Een volgezogen teek mag men ook nooit met de vingers vastgrijpen. Men kan ze nl. platknijpen en zo wat bloed samen met mogelijke ziektekiemen bij zichzelf inspuiten. Desinfecteer de wonde en de pincet.
Wat kan je arts doen?
Bij het verschijnen van een ronde, rode vlek, één tot enkele weken na de tekenbeet en op de plaats van de beet, zal je arts antibiotica voorschrijven. De behandeling bij ziekteverschijnselen is een antibioticakuur van 2 tot 3 weken. Doorgaans verdwijnt de huiduitslag reeds na enkele dagen. De griepachtige klachten kunnen langer aanhouden. Een laboratoriumonderzoek is nodig om de aanwezigheid van de ziekte te bevestigen.Het preventief (dus vóór het optreden van ziektesymptomen) toedienen van antibiotica bij elke tekenbeet is zinloos. Wel is het aan te raden onder controle te blijven gedurende één maand na een tekenbeet.
Wanneer men de ziekte van Lyme heeft gehad, is dit geen garantie voor de toekomst. Een persoon kan meer dan eens in zijn leven de ziekte van Lyme doormaken.
Vaccin?
In de VS was er een vaccin op de markt, dat echter bij ons niet kan ingezet worden, omdat het niet werkzaam is tegen de kiemen die bij ons voorkomen. Sinds september 2002 is de productie van dit vaccin trouwens volledig gestopt.Wel te overwegen valt de toediening van een vaccin dat beschermt tegen een andere kiem, door teken in Oost-Europa overgebracht. De kiem kan een vorm van hersenvliesontsteking veroorzaken. Deze vaccinatie is in de eerste plaats aangewezen als de reiziger bijvoorbeeld plant in de natuur te overnachten. Over de indicatiestelling wordt best eerst overleg gepleegd met een vaccinatiecentrum.